Stanisław Łasiński- artysta malarz z Przyborowa
Urodził się 5 maja 1869 r. w Przyborowie w rodzinie Łasińskich -, posiadaczy wielu dóbr ziemskich wchodzących w skład starostwa krzeczowskiego. Łasińscy byli właścicielami nie tylko Przyborowa ale także wsi Łęki i Rudy – Rysie. Posiadłości te nabył w 1834 r. Jakub Łasiński. Właśnie z tego rodu pochodzi Stanisław Łasiński – syn Jana Łasińskiego i Heleny z rodziny Dzielskich. Stanisław Łasiński po ukończeniu szkoły średniej w 1882 r rozpoczął studia w Krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych w pracowniach Feliksa Szynalewskiego i Władysława Łuszczkiewicza. Studia ukończył w 1888 roku. Na szczególna uwagę zasługuje fakt, że jeszcze w trakcie studiów, w roku 1886 zdobył prestiżową II nagrodę za pracę konkursową z perspektywy. Podobno kształcił się również u samego mistrza Matejki. Później wyjechał do Monachium, gdzie kontynuował studia pod kierunkiem Simona Holl’osyego. Monachium, obok Paryża należało wówczas do głównych centrów sztuki europejskiej. W Akademii Monachijskiej dominował nurt realistycznego malarstwa pejzażowego, rodzajowego i rodzajowo – batalistycznego. Było to malarstwo nastrojowe i sentymentalne. Prace artystyczne charakteryzowały się starannym wykończeniem obrazu, gładka fakturą i archeologicznym traktowaniem szczegółów.
Realiści tworzyli niewątpliwie awangardę sztuki malarskiej. Do tej grupy należało w XIX wieku wielu polskich malarzy, w tym tacy artyści jak: Witold Pruszkowski, Juliusz Kossak, Józef Chełmoński, Julian Fałat, Leon Wyczółkowski, Wacław Szymanowski.
Po powrocie do kraju Łasiński mieszkał na przemian we Lwowie i Przyborowie. Artysta zmarł 11 grudnia 1894 r. na gruźlicę i został pochowany w rodzinnym grobowcu na cmentarzu w Szczepanowie. Z malarskiego i rysunkowego dorobku artysty, do dnia dzisiejszego zachowało się stosunkowo niewiele prac, głównie w zbiorach rodziny w Krakowie, Warszawie i Stanach Zjednoczonych oraz w Muzeum Okręgowym w Lesznie, Lwowskiej Galerii Obrazów i Muzeum im. S. Fischera w Bochni. Łasiński malował głównie sceny ludowe:
Malował także pejzaże:
W jego dorobku można napotkać również sceny rodzajowe:
Malował portrety członków rodziny Łasińskich: Mieczysława, Jana – ojca artysty, Edmunda, Karola, tegoż portret na łożu śmierci i autoportrety. Dwie jego rysunkowe prace znajdują się w zbiorach bocheńskiego muzeum. Są to ołówkowe portrety Edwarda Chmielarczyka (1888 r.) i jego matki na łożu śmierci. Stanisław Łasiński wystawiał swe prace kilkakrotnie, w tym min. w Krakowie ( 1891, 1893, 1894 r. ), Lwowie ( 1893, 1894 r.) i Poznaniu ( 1893 r.) Stanisław Łasiński ceniony był również jako krytyk artystyczny, publikujący pod pseudonimem Jana Zawady recenzje z wystaw plastycznych w gazetach lwowskich i krakowskich.
Bibliografia:
Jerzy Wyczesany-„Stanisław Łasiński zapomniany malarz i krytyk z Przyborowa”
BIM Nr7(35) lipiec 1995 r.
Agnieszka Truś-Bakalarz –„Od Hanusza do Kasprzyka Bocheńskie pracownie malarskie” Muzeum im. S. Fischera w Bochni, Bochnia 2006 r.
Jan Bezard (Johann Ritter von Bezard)
Urodził się 5 maja 1871 roku w Przyborowie. Ojcem jego był pułkownik Jan Bezard, który, będąc majorem 20 Galicyjskiego Pułku Piechoty w Nowym Sączu, został odznaczony za wojnę w 1866 r., Orderem Żelaznej Korony 3 klasy. Matką jego była Anna Gartenauer. W latach 1905 – 1911 był profesorem topografii i kartografii w Akademii Wojskowej i Wyższej Szkole Wojennej we Wiedniu. W tym czasie skonstruował busolę polową określaną jako wzór 1910 (model mały i duży), ulepszoną w 1913 roku, przez dodanie nafosforowanych kropek umożliwiających odczyt busoli w nocy. W czasie I wojny światowej zachorował na tzw. „hiszpankę”( w niewoli rosyjskiej). Choroba ta „towarzyszyła” mu przez następne lata. Czując się Polakiem, przesłał z Wiednia w 1919 r. podanie o przyjęcie do Wojska Polskiego. Otrzymał Medal „Polska Swemu Obrońcy” za udział w wojnie 1919-1921. Ze względu na fachowe wykształcenie wojskowe został w dniu 12 kwietnia 1922 roku przyjęty do Wojska Polskiego, w stopniu pułkownika Sztabu Generalnego, jako wykładowca terenoznawstwa w Wyższej Szkole Wojennej a następnie kierownik wydziału wojskowego Instytutu Geograficznego w Warszawie. W tym czasie opracował kolejny model swojej busoli, produkowany jako „Polski Bezard”. Busole jego pomysłu były produkowane w Europie jeszcze po 1960 roku. Po pięciu latach służby został przeniesiony w stan spoczynku. W latach 1931 – 1939, wraz z żoną przebywał w swojej posiadłości w Przyborowie. Po wojnie w 1946 roku majątek Jana Begarda, wraz z dworem, został na mocy dekretu o reformie rolnej, przejęty na rzecz Skarbu Państwa.
Biskup Jan Styrna
Urodził się w 1941 roku w Przyborowie w rodzinie Anny i Władysława Styrnów. Po ukończeniu Szkoły Podstawowej w Przyborowie kontynuował naukę w szkole średniej w Tarnowie – Mościcach, w dzisiejszym IV Liceum. Mimo zdania egzaminu wstępnego na Politechnikę Krakowską świadectwo dojrzałości ostatecznie złożył w Seminarium Duchownym w Tarnowie. Święcenia kapłańskie przyjął w 1965 roku. Pracował w parafiach w Nowym Wiśniczu, Krynicy, Mielcu. Był proboszczem w Bieczu, dziekanem bieckim. Na Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie wykładał socjologię rodziny. Przez dwa lata był odpowiedzialny za duszpasterstwo Polaków w NRD. Na trzeciego biskupa ziemia naznaczona kultem św. Stanisława czekała do 1991 roku. 22 czerwca nuncjusz apostolski w Polsce ogłosił komunikat o podniesieniu do godności biskupiej księdza Jana Styrny. Z okazji uroczystości 900 – lecia urodzin świętego Stanisława w 1978 roku, którym przewodniczył biskup krakowski Karol Wojtyła, ksiądz Jan Styrna ofiarował votum dziękczynne – monstrancję w kształcie dębu, pod którym miał urodzić się św. Stanisław – w imieniu księży i zakonników pochodzących z tej ziemi. 2 sierpnia 2003 r. papież powołał biskupa Jana na głowę elbląskiej diecezji.
Tradycje kapłańskie w Przyborowie są jednak silnie zakorzenione o czym świadczy liczba księży pochodzących z Przyborowa. Są to: Edward Bryła, Józef Mularz, Antoni Żurek, Ryszard Kołodziej, Waldemar Żurek, Władysław Halik, Andrzej Seidler, Józef Potępa. Znaną postacią także jest Kazimierz Kania, który był długoletnim redaktorem „Tygodnika Powszechnego” oraz autorem wielu książek w tym min. „Pachnącej ziemi”.
Edmund Emil Józef Łasiński
Urodził się 4 lipca 1874 roku w Przyborowie w znanej rodzinie szlacheckiej Jana i Heleny z Dzielskich. Brat znanego malarza realisty Stanisława Łasińskiego. Po ukończeniu bocheńskiego gimnazjum, do którego uczęszczał w latach 1889-1893 studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim na Wydziale Przyrodniczym. Studia ukończył w 1897 roku. W kolejnych latach zajmował się pracą pedagogiczną, nauczając biologii, matematyki i fizyki w gimnazjach w Krakowie, Żywcu i Bochni. Praca w bocheńskim gimnazjum i pobyt w tym mieście zaowocował związkiem małżeńskim z córką znanego polityka polskiego, aktywnego działacza ruchu ludowego, doktora prawa Władysława Kiernika. W 1919 roku opuścił Bochnię i udał się do Poznania, gdzie objął posadę nauczyciela w gimnazjum.W tym czasie w gimnazjum w Poznaniu zaszły duże zmiany. Komisariat Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu powołał na stanowisko dyrektora gimnazjum prof. Antoniego Borzuckiego. Z dniem 1 kwietnia 1919 r.Gimnazjum otrzymało imię Karola Marcinkowskiego.Nowy rok szkolny rozpoczął się 1 maja1919 r.Liczba uczniów narodowości polskiej wynosiła 358 a niemieckiej 299. Poczatkowo tylko w 7 oddziałach mozna było wykładac wszystkie przedmioty w jezyku polskim. Po wakacjach 4 wrzesnia 1919 r.spolszczenie gimnazjum znacznie się posunęło. Wtedy to przybyło wielu polskich nauczycieli z różnych stron krajui. Między innymi przybył z Bochni Edmund Łasiński, który pracował tam aż do 31 sierpnia 1930 r. ucząc przyrody i matematyki.
Wiele informacji o Łasińskim przekazał prof. Fischer – twórca muzeum w Bochni, wybitna osobistość badacz z zakresu historii, archeologii, etnografii, historii sztuki. 23 września 2003 r. prof. Stanisław Fischer otrzymał pośmiertnie medal "Sprawiedliwy wśród narodów" Tak wspominał Łasińskiego: „W moich wspomnieniach zapisał się Łasiński jako człowiek niezwykle inteligentny i arcymiły. Zawsze pogodny, towarzyski, dobry kolega. Uczył przyrody trochę po akademicku; nie było w nim nic z belfra. Dla uczniów wyrozumiały (może nawet zanadto!) i nie wymagający od nich zbyt wiele, zadawalał się odpowiedziami na jakie, którego ucznia było stać. Stał jak się zdaje na stanowisku, że z każdego szkolnego głuptasa w przyszłości coś dobrego jeszcze wyrośnie”
Pasją Łasińskiego były jednak wynalazki techniczne. Jeszcze przed I wojną światową w trakcie pobytu w Bochni opracował pierwsze patenty na udźwiękowienie filmu opublikowane w specjalistycznym czasopiśmie ‘Ekran” w 1919 r. Obmyślił także i opracował w szczegółach nie tylko powszechnie do dziś stosowany optyczny zapis dźwięków na taśmie filmowej przy pełnej synchronizacji z ruchem obrazów, lecz również niezwykle pomysłowe typy głośników i megafonów. Pomysły te były przedmiotem jego licznych zgłoszeń patentowych, a potem udzielonych na nie patentów niemieckich i austriackich, które jednak nie doczekały się realizacji w Polsce. Patenty te trafiły później do Polski ale jako obce, bez najmniej wzmianki o Łasińskim jako autorze pierwowzorów. Wówczas przypomniano sobie o nim, a Ilustrowany Kurier Codzienny (IKC) poświęcił mu kilka fachowych artykułów (min. Film dźwiękowy wynalazkiem polskim, IKC z dn. 29.11.1929r. i O drogach rozwoju filmu dźwiękowego i plastycznego, IKC z dn. 3.12. 1929r.).
Kolejnymi wynalazkami Edmunda Łasińskiego były: film trójwymiarowy, urządzenie zabezpieczające przed fałszowaniem srebrnych monet, aparat do wykrywania gniazd karabinowych oraz fluoryzująca lampa jarzeniowa zwana świetlówką. Prototyp tej lampy wynalazca wypróbował tuż przed śmiercią w Zakładzie Fizyki prof. A. Denizota na Uniwersytecie w Poznaniu. W 1933r. jednak przebojem rynkowym stała się malutka, prosta w obsłudze waga do sprawdzania autentyczności monet skonstruowana przez Edmunda Lipinera z Królewskiej Huty a nie wynalazek Edmunda Łasińskiego. Podobno jednak jego wynalazkami interesował się sam prezydent Ignacy Mościcki. Edmund Łasiński był wynalazcą płetw. W 1914 roku będąc nad Adriatykiem razem z prof. Fischerem wypróbował swój wynalazek. Na krótko przed śmiercią rozpoczął prace nad konstrukcją silnika lotniczego. Jako przyrodnika interesowało go życie psychiczne zwierząt, zwłaszcza owadów. Dlatego prowadził w tym kierunku wiele doświadczeń i obserwacji. O badaniach tych pisze prof. Fischer w liście z dn. 13.07.1957r. adresowanym do Władysława Sieprawskiego opisując doświadczenie, które przeprowadził Łasiński na karakonach.
Edmund Emil Józef Łasiński zmarł w Poznaniu 18 czerwca 1935 r.
Dlaczego jednak tak zdolny, aktywny i wytrwały wynalazca nie znalazł uznania i żaden z jego pomysłów nie doczekał się realizacji?
Opracował Jan Kowal
Bibliografia:
BIM Nr 6(34) 1995 r.
2. Sprawozdanie Dyrektora Gimnazjum im. Karola Marcinkowskiego
Jan Wolsza (1913-2008)
Urodził się 9 kwietnia 1913 r. w Przyborowie, w rodzinie Karola Wolszy i Anieli z domu Maślanka. W latach 1920-1926 uczęszczał do szkoły podstawowej w Przyborowie, kontynuując później naukę w Brzesku, Krakowie i Tarnowie. Maturę zdał w Trembowli, miejscowości, w której przebywał jego wuj Józef Maślanka – znany działacz ruchu ludowego, późniejszy współtwórca władzy w Republice Pińczowskiej- szef tamtejszej powiatowej Rady Narodowej. W latach 1935-1936 Jan Wolsza odbywał służbę wojskową w Szkole Podchorążych Rezerwy w Brześciu nad Bugiem, by w kolejnych dwóch latach uczestniczyć w ćwiczeniach wojskowych.. W 1938 roku podjął studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Wybuch wojny spowodował jednak, że musiał zrezygnować z nauki i jak wielu Polaków podjąć walkę w obronie ojczyzny. W czasie okupacji rozpoczął działalność w zbrojnym podziemiu, będąc aktywnym członkiem Narodowej Organizacji Woskowej a później Armii Krajowej. Oto jak charakteryzuje Wolszę Jan Wojdak (ps. „Swoboda”) związany z działalnością NOW w Placówce Szczepanów; „ organizacyjnie podlegaliśmy w tym czasie dowódcy Placówki Szczepanów, por. Janowi Wolszy ps. „Przyborowski”, który zgodnie z obietnicą utrzymywał z nami stały kontakt osobiście i przez łączników. Służył nam pomocą i radą. Jako szef wywiadu Obwodu Brzesko, posiadał dobre wiadomości i nigdy nie zapomniał nam tych informacji przekazać. Pamiętam również, że” Przyborowski” zorganizował kilka kwater w podległym sobie obwodzie, ukrywał na nich ludzi przed aresztowaniem, a także kurierów oraz łączników przewożących broń i prasę konspiracyjną. Jedna z takich kwater, u „Czarnej Zośki” w Szczepanowie, cieszyła się największym powodzeniem z uwagi na gosposię, bez reszty oddanej naszej sprawie”.
Stanisław Borowiec ps. „Kamienica”(członek NOW i AK- szwagier Jana Wolszy) tak go charakteryzuje; „…typowy narodowiec, patriota, bez reszty oddany sprawie, trochę porywczy ale zdecydowany, łatwo nawiązywał kontakty, powściągliwy w słowie”.
Dowodzona przez Jana Wolszę Placówka Szczepanów obejmowała 7 sekcji, w których funkcje sekcyjnych pełnili wówczas:
§ Szczepanów („Św. Stanisław”)- kpr. Józef Kądziołka (ps.. „Olek”)
§ Przyborów („Przemysław”)- plut. Stanisław Żurek (ps. „Zagrodzki”)
§ Łęki („Łany”)- Michał Legutko (ps. „Szczęsny”)
§ Borzęcin („Bolesław”)- Leopold Kołodziej (ps. „Oracz”)
§ Waryś („Wacek”)- Józef Siudut (ps. „Kostek”)
§ Biadoliny („Biały Kruk”)- Bronisław Wojtowicz (ps. „Rębacz”)
§ Bielcza („Biały Bóbr”)- kpr. Stanisław Kurtyka (ps. „Karaś”)
Oprócz akcji sabotażowych, których by organizatorem brał także udział w słynnej brawurowej akcji pod nazwą „III Most” związanej z lądowaniem w okolicy wsi Wał – Ruda samolotu alianckiego, który dostarczył partyzantom broń, amunicję i pocztę, a z powrotem do bazy w Brindisi zabrał min. części niemieckiej rakiety V2, W tej akcji osobiście organizował ubezpieczenie dróg dojazdowych do polowego lądowiska „Dakoty”. Po wojnie jak wielu jego kolegów był represjonowany, wielokrotnie aresztowany. Uciekał przed funkcjonariuszami UB, ukrywał się na Pomorzu. W 1965 roku wyjechał do Czech, a potem do Paryża, gdzie mieszkał już do końca swoich dni. Podobnie jak wielu jego rodaków imał się różnych zajęć, aż w końcu trafił do znanej w Paryżu firmy zajmującej się sprzedażą i naprawą markowych fortepianów. Później założył własną firmę pod nazwą „Pianos”, wyspecjalizowaną w naprawie i sprzedaży oraz wypożyczaniu fortepianów i pianin. Swoją firmę prowadził z ogromnym zaangażowaniem i wielkim rozmachem przez kilkanaście lat. Problemy ze zdrowiem, częste pobyty w szpitalu, zaawansowany wiek spowodował zwolnienie tempa w pracy zawodowej. W latach 90-tych często odwiedzał Polskę, rodzinne strony, spotykał się z przyjaciółmi. Zmarł w marcu br. w Paryżu. Jego prochy zostały złożone 12 kwietnia 2008 r. w grobowcu na cmentarzu parafialnym w Szczepanowie.
Opracował Jan Kowal
Bibliografia:
BIM nr 12(52) 1996r.